Katecheza w szkole czy poza szkołą?

Nowe „Dyrektorium katechetyczne” wydane przez Watykan w 2020 roku pojmuje „katechezę” w ścisłym związku z „ewangelizacją”. O ile ta druga jest po prostu głoszeniem Ewangelii, dobrej nowiny (newsa), kerygmatu o zbawieniu, a więc zapalaniem, podtrzymywaniem czy rozniecaniem płomienia wiary chrześcijańskiej, o tyle ta pierwsza oznacza systematyczną formację w wierze, czyli długofalowy proces pedagogiczno-dydaktyczny, niejako pewną pracę u podstaw. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że „katecheza” świetnie pasuje do systemu szkolnych lekcji, podczas gdy dla „ewangelizacji” lepsze byłyby ewentualnie przerwy między tymi lekcjami czy spotkania pozalekcyjne, albo wręcz pozaszkolne (!). Ewangelizacja ma coś z romantyzmu, katecheza zaś coś z pozytywizmu.

Teologowie i katecheci są przekonani, że „środowisko szkolne” z natury rzeczy nie pozwoli w pełni zrealizować ideału „katechezy”. W tym sensie jest on utopią. Katecheza szkolna będzie się bowiem niepostrzeżenie upodabniać do innych szkolnych lekcji (geografii, biologii, matematyki itd.), stając się tym samym raczej zwykłą „wiedzą o religii”. A skoro wpływ na organizację katechezy szkolnej i dobór katechetów ma Kościół katolicki ze swoją konkretną koncepcją katechezy w perspektywie ewangelizacji, to znaczy, że zasadniczo nie będziemy mieć tutaj do czynienia z jakimś „neutralnym” religioznawstwem. Za wszelką wiedzę można, rzecz jasna, stawiać piątki, czwórki, trójki itd., ale już szkolne oceny za formację w wierze byłyby z pewnością nie na miejscu.

Pierwszymi wychowawcami dzieci, także w wierze, są rodzice, dlatego też Kościół mówi o „katechezie rodzinnej”. Ochrzczenie dziecka niejako z natury rzeczy suponuje, że powinno ono konsekwentnie uczestniczyć potem w katechezie. Podobnie trzeba myśleć o wybierzmowanej młodzieży, aczkolwiek decyzja o uczestniczeniu w szkolnych katechezach powinna już w znacznym stopniu zależeć od niej samej. Rodzice i młodzież muszą mieć jednak także możliwość rezygnacji z katechezy szkolnej, wybierając w zamian pozakonfesyjną etykę (jak jest teraz), może filozofię, może jeszcze coś podobnego i alternatywnego.

Kościelni analitycy są zgodni jeszcze w jednej rzeczy, że mianowicie powrót w Polsce katechezy do szkół pod koniec ubiegłego stulecia zredukował do minimum „katechezę parafialną” (czyli to trzecie pole katechezy, po katechezie rodzinnej i katechezie szkolnej). Stała się ona zasadniczo jedynie rocznym przygotowaniem najpierw do I Komunii Świętej, a potem do Bierzmowania (ów minimalizm duszpasterski). A przecież to właśnie w środowisku parafialnym wieloaspektowy proces katechezy powinien osiągnąć swoją kulminację, odzyskując gubiony niepostrzeżenie w szkole związek z ewangelizacją. Późniejsze ewentualne apostazje młodych ludzi mogą być nie tylko ich demonstracyjnym buntem, ale także jak najbardziej szczerym przyznaniem się do tego, że byli oni co najwyżej rutynowo katechizowani, ale nie zostali nigdy zewangelizowani, czyli wyartykułowaniem trwania w niewierze od dawna. A zatem teraz kilka wniosków praktycznych.

Pierwszy: potrzeba rzetelnej kontroli i życzliwej zachęty ze strony Kurii, by w parafiach odbywała się faktycznie katecheza będąca dopełnieniem katechezy szkolnej, w tym również katecheza dorosłych. Oczywiście, taka katecheza parafialna nie powinna być zdublowaniem, także pod względem formy, katechezy szkolnej, czyli po prostu stać się kolejnymi lekcjami, aczkolwiek już w salkach katechetycznych. Najbardziej przydatne w tym względzie okazałyby się wspólnoty formacyjne w parafii, jak również formacja internetowa. Nie ulega jednak wątpliwości, że bez katechezy parafialnej i jednocześnie przy obecnym deficycie katechezy rodzinnej po prostu katecheza szkolna pozostanie mało skuteczna.

Drugi: katecheza szkolna musi dokonywać się w autentycznej atmosferze wolności, nawet dzisiaj jakby przy przewrażliwieniu na tę wolność. Katecheta powinien raczej towarzyszyć dzieciom i młodzieży jako świadek wiary w ich zmaganiu się z istotnymi pytaniami egzystencjalnymi czy wątpliwościami życiowymi. Każdą decyzję o rezygnacji z katechezy Kościół ma odbierać z najgłębszą pokorą. Weryfikacji i udoskonaleniu należy poddać dotychczasowe podręczniki, jakby przesłodzone. Zatroszczyć się trzeba także o bardziej skuteczną formację katechetów, pomagając im w pedagogicznym i dydaktycznym trudzie, wszak ogólnodiecezjalne spotkanie na początek roku szkolnego i rekolekcje wielkopostne to tylko rutynowe odfajkowanie sprawy, niejednokrotnie straszliwie męczące i mało pożyteczne.

Trzeci: szkoła nastawiona jedynie na przekazywanie wiedzy nie sprawdzi się nigdy. Laickość rozumiana jako odseparowanie się w ogóle od formacji życiowej w szkole jest drogą donikąd. Chodzi tylko o to, by ta formacja szkolna nie była jednowymiarowa i pod presją Kościoła. Ma ona dokonywać się w harmonii z innymi przedmiotami, które także przecież nie są wolne od elementów formacyjnych. Choćby lektury literatury polskiej obfitują w kwestie etyczne, światopoglądowe czy ideowe. W dobie dzisiejszego kryzysu Kościoła trzeba zatem nieustannie aktualizować odpowiedź na pytanie, na ile jeszcze wiarygodne i pożyteczne pozostaje przesłanie chrześcijańskie. Bo od tej odpowiedzi najbardziej zależy kolejna paląca kwestia, a mianowicie czy warto płacić katechetom z budżetu państwa. Szczęść Boże.

PS. Niebawem o frapującej kwestii, jak prominentny Kurialista „wymyślił” Oktawę Wspomnienia Wszystkich Wiernych Zmarłych.