Ładnie brzmiącym pomysłem „włazi się z buciorami” w kompetencje radnych…

Atakują nas nagłówki pisane tłustą czcionką, a wśród nich m.in. „Można zgłaszać pomysły do budżetu obywatelskiego w Łomży”, czy „Trzeci budżet obywatelski startuje”. Bardzo mocno to brzmi, lecz warto się zastanowić, czy na pewno powinien ów pomysł wybrzmiewać tak hucznie?

Budżet partycypacyjny, zwany bardziej przystępnie obywatelskim pojawił się w 1989 roku, konkretnie w Brazylii w mieście Porto Alegre. W naszym kraju zaczęto go wprowadzać zupełnie od niedawna, robiąc to bardzo ostrożnie i zupełnie na innych zasadach od pomysłodawców. My Polacy lubimy udoskonalać po swojemu coś, co spełnia gdzie indziej zamierzone cele. U nas polega to na tym, że z budżetu miasta przeznacza się pewną /niewielką/ pulę pieniędzy, która w drodze dość skomplikowanych procedur jest przez mieszkańców przeznaczana na wybrany przez nich cel. Należy przy tym zaznaczyć, iż ta decyzyjność mieszkańców jest bardzo ograniczona, bowiem ich propozycja musi być zaopiniowana i zatwierdzona przez urzędników. A więc tylko w jakiejś części jest to stricte przedsięwzięcie obywatelskie.

W założeniu, budżet obywatelski jest uczynnieniem społeczności lokalnej do współdecydowania o części wydatków budżetowych. Czy pomysł przyniesie powodzenie? Można mieć wątpliwości, bowiem np. władze wspomnianego wyżej Porto Alegre przez ostatnią dekadę starają się ten pomysł ograniczać, z zamiarem jego zupełnej likwidacji.

Realizacja pomysłu z budżetem obywatelskim budzi wiele wątpliwości. Po pierwsze, takie społeczne gremium nie odważy się na podjęcie mało popularnych decyzji w kwestii kierowania określonych środków "na to a nie na tamto". Po drugie, dzielenie ogólnej kwoty wydzielonej z budżetu na części /w Łomży na trzy/, zatrzymuje realizację potrzebnych przedsięwzięć służących wszystkim mieszkańcom, bez względu w której części miasta zamieszkują. Rozdrobnienie tych środków zaspakaja w ograniczonym stopniu potrzeby ogólnomiejskie. Po trzecie, budżet obywatelski nie koniecznie weryfikuje słuszność /priorytet/ przedstawionego pomysłu przez społeczność, lecz przede wszystkim względy formalne, prawne i jego gospodarność, jak również kwestie techniczne i finansowe. Po czwarte, praktycznie nikt przedstawionych pomysłów w dużej ilości nie jest w stanie w określonym krótkim czasie dogłębnie przeanalizować /pod każdym względem/. Natomiast, kiedy tych pomysłów jest mała ilość, to budowanie budżetu obywatelskiego nie ma sensu, gdyż próba aktywizacji społeczności okaże się fikcją. Po piąte, po co to angażowanie środków, zespołów, analiz, wypełnianie ankiet, absorbowanie czasu? Na cholerę dodatkowe obciążenie urzędników, którzy mają określone zadania i na nich powinni się skupiać?

Po szóste, i to według mnie podstawowa kwestia, całym tym ładnie brzmiącym pomysłem o budżecie obywatelskim „włazi się z buciorami” w kompetencje radnych, którzy zostali wybrani przez społeczność, są jej reprezentantami. To właśnie radni powinni przeprowadzić w poszczególnych okręgach konsultacje z mieszkańcami, co do preferencji inwestycji. Przemawia za tym argument, że środki przeznaczone na budżet obywatelski pochodzą ze wspólnej miejskiej kiesy, nie są środkami dodatkowymi, zewnętrznymi. Znacznie łatwiej i prościej, bez angażowania dodatkowych zastępów, byłoby przedstawienie przez radnych mieszkańcom kilku propozycji /do wyboru/, które muszą być wykonane. Obywatele powinni jedynie dokonać gradacji podanych pomysłów. Byłoby to znacznie łatwiejsze, prostsze i dużo szybciej możliwe w realizacji.

Po siódme, istnieje duże prawdopodobieństwo, że budżet obywatelski jest „parasolem ochronnym” dla rządzących. Mogą to bardzo propagandowo wykorzystać, kiedy mieszkańcy wyrażą pretensje, że w danej kadencji nie zrobiono „tego, czy tamtego”. Władza zawsze może w takim przypadku zripostować odpowiedzią: „macie to co chcieliście”, "sami wybieraliście". Ma to dużą moc medialną, jest dla władzy „wentylem bezpieczeństwa”, bowiem za drobną część budżetu można zepchnąć odpowiedzialność za niewykonanie np. obietnic wyborczych, czy innych zadań. Ostatecznie wraca pytanie, czy ma sens przekazywanie kompetencji radnych w kierunku osób, które ich wybrały? W mojej ocenie w ten sposób nie zbudujemy społeczności obywatelskiej. Nie ten kierunek. Czy nie lepiej skupić się, aby z czasem odpolitycznić samorząd i świadomie wybierać dobrych radnych. Wówczas łatwiej wymagać rzetelnej pracy od takiego radnego, zamiast ograniczać jego kompetencje dla realizacji czegoś sztucznego, zbyt odważnie nazywanego „obywatelskością”.

Ośrodek władzy bardzo popiera „budżet obywatelski” z prostego powodu, jest to bowiem niewyszukany, tani i bardzo skuteczny mechanizm pozyskiwania wyborców. Władza pompując w nas pogląd, że „oddaje część władzy nam mieszkańcom”, małym kosztem wpływa na naszą podświadomość, kształtując w nas nie zawsze słuszny pogląd, że takie działania znaczna część uznaje za słuszne. Ostatecznie – „dobra wola” władzy w „uszczęśliwianiu nas na siłę” w oczach wyborców będzie godna oddania na nią głosów w kolejnych wyborach. Ile tracą radni na budżecie obywatelskim? Najlepiej, jak na to pytanie znajdą odpowiedź radni.